Oogbewegingen en visuele waarneming
Het is eigenlijk heel bijzonder hoe onze visuele waarneming werkt. We ervaren alles in de wereld om ons heen als een scherp geheel met veel kleur en detail, terwijl onze ogen eigenlijk maar in een heel klein gebied goed scherp en in kleur kunnen zien. We bewegen steeds dat scherpste punt naar die gebieden in de wereld om ons heen die onze aandacht trekken of waar we één of ander doel mee hebben. Van het oppakken van ons koffiekopje tot het zoeken van een vriend in een drukke tram: steeds bewegen we onze ogen heen en weer in een opeenvolgend patroon van hele korte, snelle sprongen en periodes van ongeveer een derde seconde van stilstand waarin we scherp waarnemen waar dat nodig is voor onze taak. Onze hersenen verwerken al deze informatie dus op een heel slimme manier!
Wat doet een Eye Tracker?
Een eye-tracker is een apparaat met een snelle videocamera en software om je centrale oogpositie heel vaak per seconde te bepalen en daar nuttige informatie uit te halen over waar je oog met dat scherp waarnemende gebied precies op gericht is. Sinds snellere computers in opkomst kwamen in de jaren 1990 zijn er verschillende eye trackers op de markt gebracht. Die zijn vooral gebruikt op universiteiten of bij grote onderzoeksbureau’s en zijn niet zomaar te gebruiken voor een product of dienst of een test. Wij hebben een eigen apparaat ontwikkeld dat meteen een soort mini-onderzoekslaboratorium kon zijn met een standaard test-methode. En onze Pseyecatcher is eenvoudig om te bedienen en overal te plaatsen.
Ook om te lezen moeten we onze ogen steeds heen en weer bewegen over groepen van letters die samen woorden en zinnen vormen. Hier zie je een plaatje van twee lezers die even oud zijn en even goed begrijpend lezen. Elk blauw cirkeltje staat voor de tijd die een oog heeft stilgestaan op die plek. Hoe groter de cirkel, hoe langer het oog stil heeft gestaan. Beide lezers zijn tegelijkertijd begonnen met het lezen van dezelfde tekst. Het beeld is stilgezet na ongeveer 18 seconden lezen.
Waarom eye tracking?
Met onze eye tracker meten we precies waar je blijft in de tekst en hoe vaak je terug leest en heel veel andere zaken. Natuurlijk zijn de verschillen in het filmpje wel duidelijk erg groot. Niet iedereen leest even snel en dat hoeft ook helemaal niet. Maar je moet wel bijvoorbeeld zo snel kunnen lezen dat je er geen hinder van hebt in het dagelijks leven. Met een standaard leestest voor begrijpend lezen alleen ben je er niet als het gaat over de dagelijkse bruikbaarheid van je leesvaardigheid! Je tempo en techniek doen er ook toe. Dit voorbeeld laat wel goed zien wat voor extra soort gegevens wij verzamelen die erg nuttig en bruikbaar is voor onderzoek en voor het maken van een snelle en bruikbare test. Wij gebruiken deze oogbewegingsdata voor een scoring van je leestechniek, zonder dat hardop voorlezen nodig is.
Onderzoek
Bij OOG.VOOR.LEZEN wordt veel onderzoek gedaan. Soms is dat om een nieuw product vorm te geven, maar soms is het ook de bedoeling om een bijdrage te leveren aan de wetenschap. De volgende onderzoeksprojecten zijn in de afgelopen jaren uitgevoerd door master studenten psychologie.
De invloed van stress op lezen (onderzoekstage)
Master student Pascal Fruneaux vroeg zich af welke invloed angstigheid en stress hebben op het lezen. Om dit te onderzoeken, selecteerde hij op basis van een vragenlijst mensen die snel angstig zijn en mensen die dat juist niet snel zijn en wekte hij met een lastige dubbeltaak stress op voor sommige proefpersonen. De resultaten lieten zien dat er zeker een invloed is, en dat vooral angstige(re) personen door de stress veroorzaakt door de dubbeltaak en de stress die daarbij hoorde (een grote filmcamera, een melding dat de uitslag iets zegt over iemands academische prestaties) duidelijk minder goed (trager, minder accuraat) gingen lezen als zij in de 'stress' conditie terecht waren gekomen. Al met al heeft dit nuttige informatie opgeleverd over de situatie waarin getest wordt: deze moet zo rustig mogelijk zijn en zo veel mogelijk hetzelfde voor iedereen.
Technisch lezen in groep 8 klassen (afstudeeronderzoek)
Master studente Sandra den Boer wilde onderzoeken in hoeverre de 'klassieke' testen voor technisch lezen overeenkomen met waardes en maten die je zoal kunt gebruiken door met een eye tracker te meten. Van te voren had zij op basis van de literatuur een aantal maten uitgekozen om mee aan het werk te gaan: de fixatieduur, de leestijd voor het een keer lezen van verhalen, de aantallen fixaties en regressies. Er werd vergeleken met de EMT (Een-Minuut-Test) en de DMT (Drie-minuten-test), beide toetsen die standaard worden gebruikt in het basisonderwijs om leestechniek te meten. Ook werd een variant van de reading span taak uitgevoerd om het werkgeheugen tijdens hardop voorlezen te onderzoeken. Zo gingen we gewapend met onze eye tracker langs bij drie scholen en kwamen de jonge lezers voor een testbatterij van ongeveer 1 uur een voor een aan de beurt. De resultaten bevestigden gedeeltelijk de hypothesen. Soms werd er duidelijke samenhang bloot gelegd tussen de twee soorten resultaten, maar sommige hypotheses werden ook niet bevestigd, bijvoorbeeld dat de hoeveelheid die je terugleest in de tekst (regressies) een indicatie is voor een minder goede leestechniek. Al met al werd in het verslag met een goede discussie afgesloten over de verschillen tussen methodes en mogelijkheden voor de toekomst.
Mogelijkheden om leesvaardigheid te meten (stage en afstudeeronderzoek)
De allereerste stage en afstudeer thesis bij OOG.VOOR.LEZEN werd gedaan door Arthur Dwarkasing. In de tijd voordat wij een echte screening hadden ontwikkeld werd er breed gekeken naar waarin de mogelijkheden lagen voor het gebruiken van een eye tracker om op een nieuwe manier te kijken naar lezen. In de eerste tijd kwamen er veel mensen langs voor een hele batterij van taken, zoals het zoeken van woorden in een tekst, het lezen van enkele zinnen en het maken van oogbewegingen in de tegenovergestelde richting van een doel (anti-saccade-taak). Mensen uit alle lagen van de bevolking werkten mee. Er werden vragenlijsten ingevuld over allerlei relevante zaken als het om lezen gaat en er werkten ook mensen met dyslexie mee. Ook begonnen we rond die tijd te werken in de programmeertaal Python om uiteindelijk zelf software te maken voor het automatisch en objectief scoren en analyseren van de gegevens van zulke taken.
Op basis van deze gegevens werkten we onze eerste test uit. Arthur deed onderzoek naar de mogelijkheid om classificaties te maken van hoe goed iemand leest op basis van de gegevens van vragenlijsten en de leestaken en vond dat dit goed bleek te lukken. Tot en met 2012 was Arthur bij OOG.VOOR.LEZEN werkzaam als analist en programmeur.